Wouter van Eck noemt het een uit de hand gelopen hobby: hij heeft in Groesbeek een voedselbos van tweeënhalve hectare, met maar liefst meer dan vierhonderd eetbare soorten. Chef-kok Emile van der Staak is enthousiast over de enorme diversiteit en de heerlijke maaltijden die hij kan bereiden met de producten uit het bos van Van Eck.

Ook de provincie Noord-Brabant is enthousiast over het initiatief. Daarom betaalt ze mee aan de aanleg van het grootste voedselbos van Europa, met een oppervlakte van twintig hectare, in Schijndel. De aanleg van deze permacultuur past perfect in het beleid om meer richting duurzame landbouw te gaan.

Kijken we hier naar de landbouw van de toekomst?

De framboos, kleinfruit dat heel geschikt is voor in het voedselbos

Het voedselbos is een mooi voorbeeld van kringlooplandbouw, oftewel circulaire landbouw. Anders dan bij de conventionele landbouw hoef je er niet of nauwelijks middelen van buitenaf in te stoppen. Kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen, extra water: allemaal niet nodig. Het is een ecosysteem dat zichzelf in stand houdt.

Het voedselbos is minder gevoelig voor droogte en bodemerosie dan een conventionele akker. Als de afgelopen zomer een voorproefje is van wat ons nog te wachten staat, is dat alleen al genoeg reden om de mogelijkheden van het voedselbos verder te onderzoeken. Verschraalde bodems worden in de loop der jaren verbeterd, zodat ze nog beter bestand worden tegen droogte (maar ook tegen een overvloed aan water, die we met de klimaatverandering ook kunnen verwachten).

Een voedselbos is niet echt een bos, het is eerder een bosrand. Of een savanne, al noem je het in onze klimaatzone niet zo. Net zoals bij een bosrand in de natuur zijn er meerdere vegetatielagen: bomen met daaronder struiken en laagblijvende kruidachtige planten. Driedimensionale landbouw, dus. En precies hierin ligt de kracht van het voedselbos.

In een typische monocultuur, bijvoorbeeld op een graan- of aardappelakker, vindt de fotosynthese plaats in één laag. Deze gewassen gaan niet bijzonder efficiënt met licht om. Dat hoeft ook niet, want ze staan toch in de volle zon. In een voedselbos is dat anders. Hoe lager de planten staan in de ‘pikorde’, hoe beter ze zijn aangepast aan omstandigheden met weinig licht. De struiken en bodembedekkers, planten die goed gedijen in de schaduw, hebben een efficiëntere fotosynthese.

Misschien gaat het in tegen je intuïtie, maar in totaal produceert een driedimensionale permacultuur per hectare meer biomassa dan een akker. Een groter deel van het licht wordt nuttig gebruikt. Dit gebeurt jaarrond, behalve wanneer het te koud is voor biologische activiteit. Wanneer akkers braak liggen in de winter, gaat de fotosynthese bij groenblijvende bomen en struiken gewoon door. En wanneer in het voorjaar het gewas op de akkers net is ontkiemd en nog maar enkele procenten van de bodemoppervlakte bedekt met groen blad, maakt het nieuwe loof van de bladverliezende bomen en struiken in het voedselbos alweer volop gebruik van het zonlicht.

Een deel van de biomassa uit het voedselbos is direct bruikbaar als voedsel of voer (denk aan kastanjes, walnoten, hazelnoten, appels, druiven en kleinfruit), een ander deel doet dienst als brandstof of grondverbeteraar (hout, blad e.d.).

Het klinkt prachtig, maar is dit allemaal wel haalbare kaart? Lees het binnenkort in deel 2 van dit blog.

Bronnen

Het voedselbos: landbouw met meer winst, maar zonder gif en kunstmest. NOS Nieuwsuur, 13 oktober 2018.

Voedselbos in Schijndel vergt nog een lange adem. Robèrt van Lith, Brabants Dagblad, 20 augustus 2018.

Dossier Kringlooplandbouw, Wageningen University & Research

Voedselbossen – de zin en de onzin. Blog op mergenmetz.nl, 17 augustus 2016

Boek: Shepard, M., 2014. Herstellende landbouw : agro-ecologie voor boeren, burgers en buitenlui. 320 p., uitgeverij Jan van Arkel. Oorspronkelijke titel: Restoration agriculture: Real-world permaculture for farmers. Vertaald door Maranke Spoor en Lucas Brouns.